COURAGE

povezivanje zbirki

Ovaj odabrani artikal predstavlja primer tekstova objavljenih u „ARS-u – Časopisu za kulturu, umjetnost i nauku”, koji su se bavili crnogorskom istorijom, kulturom i istorijskim nasleđem. Pored toga što je bio pretežno književni časopis, „ARS” je takođe podržavao alternativna stanovišta o političkim, društvenim i istorijskim pitanjima Crne Gore krajem 1980-ih. Autori ovih tekstova nastojali su da se suprotstave sve nametljivijem srpskom i hrvatskom nacionalizmu, kao i da iznesu argumente o posebnosti crnogorske istorije i društva i tako utirali put nezavnisnosti Crne Gore.

U članku „Smisao sporova nekih istoričara oko izvora stare crnogorske istorije”, Danilo Radojević kritikuje način na koji su savremeni srpski i hrvatski istoričari tumačili tekstove srednjovekovnih vizantijskih istoričara o Duklji, srednjovekovnoj državi koja je otprilike obuhvatala teritoriju današnje jugo-istočne Crne Gore. Radojević smatra da su srednjovekovni vizantijski istorijski tekstovi pogodni za pogrešnu interpretaciju s obzirom da su nepotpuni, neprecizni, a u nekim slučajevima i tendenciozni. On dalje tvrdi da su savremeni srpski i hrvatski istoričari uzimali u obzir samo delove ovih tekstova za koje su smatrali da su pogodni za potvrđivanje nekih unapred forlmulisanih koncepcija, koje su uvek išle u prilog srpskoj i hrvatskoj nacionalističkoj agendi. Kako bi objasnio zbog čega je Duklja bila u fokusu sporova među istoričarima, Radojević tvrdi sledeće:

„[…] Duklja kao međuprostor, na kome se susrijeću pravoslavlje i katoličanstvo, postala je aktuelna osobito otkad je došlo do identifikacije naroda sa konfesijskom pripadnošću. Stoga i dolazi do zanemarivanja činjenice da je Duklja stara crnogorska država, a Dukljani – preci Crnogoraca, te se postavlja nerealno pitanje – kome narodu pripada taj prostor” (Radojević 1987, 46).

Iako kritikuje druge istoričare zbog interpretacije istorijskih tekstova o Duklji i Dukljanima, Radojević u ovom tekstu ne pruža dokaze za svoje navode o poistovećivanju Dukljana i Crnogoraca, što se i danas smatra spornom tvrdnjom.

Rečnik tehnologije je naziv za specijalni broj Vidika koji je izašao na proleće 1981. godine. To je jedan od najznačajnijih disidentskih brojeva koji se direktno naslanjao na tadašnje trendove subverzivne štampe u Čehoslovačkoj i Poljskoj, a posebno na pokret Solidarnost sa kojim su neki od novinara i urednika bili u kontaktu. Za razliku od svih prethodnih brojeva, prva specifičnost je bila u tome što je pisan po uzoru na srednjevekovne spise, kao manuskript, sa iluminacijama i kaligrafskim stilom. Rađen je u potpunosti ručno, starinskom tehnologijom. Druga specifičnost je bila u tome što je broj koncipiran kao rečnik, sa pažljivo odabranim primerima. Simbolika je ležala već u samom izgledu Rečnika. To je već bio protest protiv savremenih tehnologizovanih društvenih sistema (Z.P. Piroćanac, 2012, Nomenclatura Serbia i Rečnik tehnologije, str 1).

Broj je imao 171 pojam na 30 strana. Neki od pojmova koji su se spominjali bili su: VOLJA- neuslovljenost. Vlasnik kretanja i jedina sila koja može da ga savlada. Volja ostvarena kao život jeste ličnost. Volja nema uslov, ali je ona uslov svega. Neka bude svjetlost i bi svjetlost. (Knjiga postanja); DEMOKRATIJA- podjednakost. Oblik medijuma društva. To je tehnologija koju ličnost ne može da ukine. Đavolska igra demokratije povezana je sa znanjem i neznanjem, zločinom i kaznom, okrutnošću i dobrim... (Cummings); MASA- lenjivost. Biti masa ne znači učestvovati u mnoštvu, već biti nerazlikovan u istoj bezličnoj frekvenciji svesti uopšte. Istorija je u masi pozvana da iščezne, jer je postala potpuna zakočenost, čista imanencija. Neposredna posledica nove uloge masa, organizovanih u kolektive... jeste varvarizam. (Berdyaev); MORAL- ogledanje, ograničavanje. Moral je zakon ostvaren u mediju društva. Moral j epotreban samo tehnolozima da se ne bi sudarali pri kretanju, ali ličnosti nije potreban. Moral je delatni egoizam. Moralni sud pripada jednom stepenu neznalaštva u kome nedostaje razlikovanje stvarnog i prividnog... (Nietzsche)".

Sve ovo je bilo suviše zbunjujuće za političke organe koji  nisu znali šta se tačno krije iza ovako šifrovano koncipiranog broja. Broj je zabranjen, a o njegovoj subverzivnoj prirodi se raspravljalo  pred Univerzitetskim Komitetom Saveza Komunista gde je pokrenuta analiza koja je na kraju formulisana u partijskom dokumentu „Analiza ideološke orijentacije časopisa ’Vidici’ i ’Student’“. U njemu vidimo da je upravo „ezopovski jezik“ i nemogućnost razumevanja teksta bez „ključa“ i „šifre“ ono što je najviše brinulo partiju. Zaključeno je da je Rečnik antihumanistički i antisocijalistički orijentisan, što je bilo dovoljno. Ubrzo su partijski organi pokrenuli medijsku lavinu koja je trajala mesecima, a o Rečniku su mišljenje davali najviši partijski funkcioneri  koji su pozivali na nužnost obračuna sa grupom okupljenom oko Vidika i Studenta. Ipak, ispostavilo se da je kritika Rečnika bila tu samo kao povod za preuzimanje inciijative i pokretanje šireg obračuna sa disidentskim elementima u posttitovskom društvu čiji će krajnji rezultat biti objavljivanje Bele knjige (1984) CK SK Hrvatske, koja je pozivala na obračun sa „kulturnom kontrarevolucijom“.

Izvor:  Dušan Bošković i Aleksandar Petrović (eds). 2015, "Povratak iz zemlje zmajeva- Rečnik tehnologije 33 godine posle" [Return from the land of dragons - The Dictionary of Technology 33 years after], Beograd

The 3^rd issue of “Rewolta” from December 1989 is distinguished by an attractive cover with the portrait of Piotr Kropotkin. Inside one can find texts about e.g. anarchism in USSR, Black Cross activities, having sex in prison, critiques of parliamentary democracy and a biography of Edward Abramowski. Broad thematic scope, brilliance and brave style of “Rewolta’s” authors made this magazine one of the most interesting anarchistic publications of the time of transformation.

The manuscript of the book was written by Bogdan Radica during his time in exile. It was finally published in 1974 in Barcelona and Munich, by the emigrant publishing house Hrvatska revija. He also collected his own articles published in the American press, his memoirs from Croatia and Yugoslavia covering the period from November 1944 to May 1946, and his notes from Izgnanički dnevnik (Exile Diary) in which he had made note on his journey from Italy and America. After the Croatian Spring in 1971, following conversations between the editor-in-chief, Vinko Nikolić and Radica in New York, they both decided to print the book. Radica decided to do that in order to explain what are the roots of “the newest Croatian catastrophe” in Tito’s Yugoslavia. In the book, he pointed out the fear and repression of the Communist revolution in Croatia.

Croatia survived the strongest level of repression because it demonstrated much more resistance than the other Yugoslav regions. In the book, Radica describes the situation during those revolutionary days in Zagreb and his hometown Split. He described the killings and jailing of people in those cities, among whom there were many respectable people from public life. Hence, he coined the phrase “great fear in Croatia” to describe the revolutionary terror. When he decided to flee Croatia and Yugoslavia, he sent his wife a telegram importantly titled “I have left Tito's paradise forever.”